Een holistische kijk op ADHD bij kinderen

Steeds meer kinderen lijken tegenwoordig Alle Dagen Heel Druk te zijn – of ligt onze focus er meer op? 40 jaar geleden had nog niemand over ADHD gehoord, terwijl het nu enorm ‘populair’ is. Het Nederlands Jeugdinstituut meldde dat zo’n 2-7% van de schoolgaande kinderen ADHD heeft. In de afgelopen tientallen jaren zijn onze eetgewoontes en lifestyle drastisch veranderd. Zou dat van invloed kunnen zijn?
Voor sommigen lijkt de (tijdelijke) oplossing te liggen in Ritalin, maar zijn er nog andere manieren om een kind met ADHD te helpen?
Hier een holistische kijk op ADHD.

Wat is ADHD?

ADHD is een afkorting voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Kort door de bocht kun je stellen dat kinderen met ADHD al zó veel aan (of beter IN!) hun kop hebben, dat er niet veel ruimte meer overblijft voor andere zaken zoals schoolwerk, sociaal wenselijk gedrag of opperste concentratie. Daarnaast kunnen ze moeilijk stilzitten. Zijn ze hyperactief. Niet handig wanneer je op school zit en veronderstelt wordt rustig met je schoolwerk bezig te zijn…
ADHD is eigenlijk een verzamelnaam voor een een cluster aan symptomen. Heb je er een stuk of wat, dan krijg je tegenwoordig steeds sneller de diagnose ADHD opgeplakt. Volgens een Zwitsers onderzoek helaas steeds vaker ten onrechte. Met alle (medicatie) gevolgen van dien.

Tekorten in de hersenen

Vroeger had je geen ADHD. Dan was je gewoon druk. En werd je zonder pardon buiten gezet. Spelen jij! Maar tegenwoordig wordt de nadruk enorm op het hoofdwerk gelegd. Presteren is super belangrijk. En een goed stel hersenen in combinatie met een standvastig concentratievermogen goud waard. Heb je ADHD, dan kan in die maatschappij meedraaien knap lastig zijn. En wat blijkt? De hersenen van onze kinderen zijn super gevoelig voor tekorten. Die tekorten kunnen ADHD in de hand werken. Of ADHD daadwerkelijk genetisch bepaald is, daar zijn de meningen over verdeeld. Maar wat wel duidelijk is, is dat wanneer de hersenen onvoldoende voeding krijgen er ADHD, óf ADHD-achtige klachten geboren kunnen worden.

Hoe kunnen we tegenwoordig nou nog tekorten oplopen? Met al die overvolle supermarkten en eten waar je ook kijkt? Nou, vrij simpel eigenlijk: doordat er teveel gemak is. Teveel kant en klaar. Teveel suiker. Teveel nep. En veel, véél te weinig vette vis, zink, magnesium, ijzer…

Een kind heeft voldoende kwalitatief goed bouwmateriaal nodig om bepaalde neurotransmitters in de hersenen aan te kunnen maken.

Onderzoek vóór medicatie

Om bepaalde neurotransmitters in de hersenen aan te kunnen maken, heeft een kind voldoende kwalitatief goed bouwmateriaal nodig. Uit lucht wordt niks gemaakt. Om Dopamine – een van de belangrijkste neurotransmitters – aan te maken, heb je onder anderen voldoende omega 3 nodig, voldoende ijzer, zink en jodium. Heb je daar een tekort aan, dan kunnen ADHD-achtige klachten ontstaan. Denk aan een slechte zelfbeheersing, moeite met concentreren en de onmogelijkheid om structuur aan te brengen in je doen en laten. Een riedel medicatie ertegenaan gooien is dan natuurlijk niet de oplossing, maar tekorten aanvullen wél en kan in sommige gevallen de symptomen enorm verminderen.
Slim dus om eerst te checken of er sprake is van tekorten alvorens tot eventuele medicatie over te gaan. Want misschien is dat dan niet eens meer nodig!

Wat zijn de belangrijkste nutriënten die ADHD beïnvloeden?

EPA & DHA

Omega 3 vetzuren zijn cruciaal voor de hersenen. Met name EPA is belangrijk en kan bij een tekort ontwikkelingsstoornissen veroorzaken. Veel kinderen met ADHD hebben een tekort aan EPA. En wat blijkt? Hebben kinderen in hun vroege kinderjaren te weinig omega 3 vetzuren gekregen, dan lopen ze later op de rit meer kans om een concentratiestoornis te ontwikkelen.
Uit een onderzoek (1) met 92 kinderen met ADHD tussen de 6 en 12 jaar bleek dat voldoende EPA de concentratie en gerichte aandacht sterk verbeterden. Ander onderzoek (2), door de Universiteit van Pennsylvania, gaf kinderen tussen de 8 en 16 jaar een drankje met 1 gram EPA, óf een placebo. Aan het eind van de rit bleek dat de kinderen die meer EPA gekregen hadden, significant minder gedragsproblemen vertoonden.
Punt is: bijna niemand eet tegenwoordig meer zoveel vette vis. Voldoende omega 3 binnenkrijgen via je voeding, blijkt tegenwoordig een hele opgave te zijn. In verhouding krijgen we veel meer omega 6 binnen, wat juist ontstekingsbevorderend is – én in vrijwel alle kant en klare voeding zit. Zo is de verhouding tussen omega 3 en omega 6 al snel zoek, terwijl een juiste balans heel belangrijk is.
Het menselijk lichaam kan in principe ook EPA om zetten naar alfa-linoleenzuur (wat in walnoten, lijnzaad, amandelen etc. zit), maar tegenwoordig kunnen veel mensen dat niet meer, of verloopt het proces nogal stroef . Dus dan ben je afhankelijk van wat je aan kant-en-klaar omega 3 in je mond stopt. Vette vis dus. Of een kwalitatief goed supplement vis,- of algenolie.
Een dagelijkse dagdosering van 1-2 gram per dag, waarvan voornamelijk EPA, blijkt het meest effectief te zijn voor kinderen met ADHD.
En wat natuurlijk ook perfect is: regelmatig haring, sardientjes, makreel, oesters, mosselen en dergelijken op het menu zetten.

IJzer

IJzergebrek blijkt onder kinderen met ADHD vaak voor te komen. Nou zou je daar misschien in eerste instantie niet aan denken – we koppelen ijzergebrek toch vaak aan weinig energie en daar doen onze hyperdepieper kinderen ons niet direct aan denken. Toch is het zo. Want ijzer is niet alleen betrokken bij het zuurstoftransport in je lijf (en dus hoeveel energie je hebt) maar – via een omweggetje – ook bij de aanmaak van Dopamine. Uit een Frans onderzoek (3) onder 23 ongeveer 6 jarige kinderen met ADHD, bleek dat zij stuk voor stuk een ijzertekort hadden. Nadat twee-derde van de kinderen voor het onderzoek extra ijzer kreeg, bleek dat ze zich na 12 weken stukken beter konden concentreren.

Zink heeft een goed effect op sociaal gedrag, impulsiviteit én hyperactiviteit.

Zink

Ook zink is nodig om Dopamine aan te maken, naast nog ontelbaar andere processen in ons lichaam. En helaas is de hoeveelheid zink die aanwezig is in onze voeding de afgelopen tientallen jaren enorm gedaald. Vrijwel iedereen heeft een zink tekort. En bij kinderen met ADHD blijkt dat ook het geval te zijn. Een dubbel-blind onderzoek (4) onder maar liefst 400 kinderen, waarvan de helft 40mg zink per dag kreeg en de andere helft een placebo, liet zien dat extra zink een goed effect had op het sociale gedrag, de impulsiviteit én de hyperactiviteit. Dan heb je al een hele rits symptomen in één klap. Alleen het concentratievermogen leek niet beïnvloed te worden door meer of minder zink.
Krijgt je kind wel Rittalin, dan is zink óók een goede. De combi van Rittalin plus 15mg zink bleek de medicatie veel effectiever te maken.

Jodium

Wanneer een zwangere vrouw een (mild) tekort aan jodium heeft, kan dat van invloed zijn op de hersenen van de groeiende foetus. De hersenen hebben namelijk voldoende jodium nodig om zich optimaal te ontwikkelen. Nou wordt er in Nederland aan verschillende producten – zoals brood en tafelzout – jodium toegevoegd. Eet je echter weinig brood, of geen normaal tafelzout (wat op zich slim is!) en krijg je ook weinig vis of zeewier binnen, dan kun je toch een tekort oplopen. Vooral tijdens de zwangerschap en borstvoedingsperiode kan dat een probleem opleveren. Een tekort bij de moeder kan ervoor zorgen dat het IQ van het kind lager wordt, of kan zelfs ADHD in de hand werken. (*5) Maar ook een opgroeiend kind tussen de 1 en 10 jaar heeft zelf voldoende jodium nodig: ongeveer 90 mcg per dag. Kom je daar lastig aan via voeding, dan kan een supplement uitkomst bieden.

Magnesium & vitamine B6

Naar de relatie tussen magnesium en ADHD zijn behoorlijk wat onderzoeken gedaan. Magnesium staat bekend als het zogenaamde ‘rust’ hormoon. Zou het kunnen dat die kleine stuiterballen daar een tekort aan hebben?
Nu zorgt Magnesium er niet alleen voor dat de spieren kunnen ontspannen, maar ook dat het brein tot rust kan komen. Heb je een tekort, dan zorgt dat ervoor dat je gevoeliger bent voor prikkels. Het punt is dat het effect van magnesium meestal pas na een week of 8 zichtbaar wordt. En dat de behaalde effecten weer wegzakken zodra ermee gestopt wordt. Nou hebben veel mensen tegenwoordig een magnesiumtekort, dus kan het geen kwaad om langdurig extra magnesium te slikken. De combi met B6 zorgt ervoor dat Magnesium beter opgenomen kan worden. Magnesium zorgt ervoor dat de hersenen goed doorbloed blijven en samen met B6 helpt het neurotransmitters op te slaan, zodat je een voorraadje hebt wanneer er tijden van schaarste zijn.

Te veel energie of juist te weinig?

Vaak denken we dat kinderen met ADHD bulken van de energie en altijd stuiterballerig door het juist vliegen. En dat gedrag is er inderdaad, maar die overtollige energie misschien niet. Huh? Als je bedenkt hoeveel tekorten er in de hersenen vaak zijn bij kinderen met ADHD, dan zou je eerder spreken van een energie gebrék. Een energiegebrek in de hersenen, waardoor er niet voldoende stofjes aangemaakt kunnen worden en er ‘kortsluiting’ ontstaat. En worden kleine kinderen niet ook onhandelbaar en druk wanneer ze eigenlijk hartstikke moe zijn…? Iets om over na te denken!

Van de hak op de tak, druk, chaotisch, áltijd de fietssleutels kwijt en een mega korte spanningsboog… een Vata verstoring lijkt erg op ADHD.

Vata verstoring

Van de hak op de tak, druk, chaotisch en áltijd de fietssleutels kwijt, een mega korte spanningsboog… veel kenmerken van ADHD wijzen op wat ze in de Ayurveda een Vata verstoring noemen. Oftewel: je hebt teveel ‘lucht’ in je systeem. Dat klinkt nogal woohoo, maar als je de kenmerken van Lucht en Ether bekijkt, herken je daar gelijk een kind met ADHD in. Vata is beweeglijk, veranderlijk, chaotisch, droog, koel. Vata regelt de beweging in ons lichaam, maar óók in ons brein. Nou heeft iedereen wat Vata in zijn constitutie, maar is het dominant (aka een zogenaamde ‘vata dosha’) dan heeft zo’n kind vaak een gevoeliger zenuwstelsel dan anderen. Alles komt vrij hard binnen en prikkels zijn al snel teveel. Bij ADHD is er teveel lucht, of Vata, in het zenuwstelsel – het zenuwstelsel staat altijd op ‘aan’ en draait overuren. Tel daar nog eens de neveneffecten van onze 24-uurs-maatschappij met al zijn snelle veranderingen, duizenden prikkels en drukte bij op, en het is heel niet heel raar dat steeds meer kinderen zich lastig kunnen concentreren. Chemische medicatie lijkt een oplossing, maar stimuleert en overprikkelt het zenuwstelsel juist nog meer. En alhoewel het in sommige gevallen een (tijdelijke) uitkomst kan bieden, is het ook heel wat waard om eerst de natuurlijke oplossingen te onderzoeken.
Een levensstijlverandering die Vata weer in balans helpt te komen en te blijven, boekt vaak goed resultaat. Lees ook het blog Mijn kind is een lucht type.

Lifestyle adviezen en natuurlijke supplementen

Zoals hierboven al genoemd werd, is het slim om éérst de ‘omgeving’ – lifestyle en voeding – aan te pakken, alvorens medicatie in te zetten. Want wie weet blijkt dat dan helemaal niet meer nodig te zijn! Hieronder adviezen vanuit Ayurvedisch oogpunt:

• De 3 R-en – Routine, rust/reinheid/regelmaat doet wonderen wanneer Vata uit balans is. In principe werkt dat ook bij kinderen met ADHD geweldig – zei het niet dat ze vaak een enorme aversie tegen structuur en regels hebben. Het punt is: wanneer er een disbalans is, snák je vaak naar datgene waar je al teveel van hebt. Méér chaos dus. Meer ‘vrijheid’. Met kleine kinderen kan het makkelijker zijn om een terugkerende dagelijkse structuur aan te bieden. Bij oudere kinderen is het misschien iets lastiger, maar zeker niet minder aan te bevelen. Wanneer dingen duidelijk zijn, geeft dat veel rust.
• Minder prikkels – Probeer overvloedige prikkels te vermijden. Vata raakt nog meer uit balans wanneer er enorm veel gebeurt, veel prikkels, afleiding, harde geluiden, snelle bewegingen en dergelijken zijn.
• Output – Probeer te zorgen voor (meer) output in plaats van input. Bij output kun je denken aan spelen, bouwen, tekenen, buiten zijn, wandelen, praten etc. Input is tv-kijken, gamen, op school leren, externe prikkels.
• Minder TV-tijd – Voer af en toe een schermloze dag in (ik weet het, zó moeilijk,!)
• Massage – Dagelijks warme olie massages voor het douchen of badderen zijn geweldig om het zenuwstelsel te kalmeren en tot rust te brengen. De Ayurvedische olie Maha NarayanTaila, eventueel 50/50 verdund met ongebrande sesamolie, is perfect hiervoor en werkt diep in op het zenuwstelsel.
• Neusdruppels – je kunt neusdruppels geven met Ksiera olie. De medicinale olie werkt direct in op de hersenen. Het werkt ook erg goed bij depressieve klachten. Doe wat Ksiera olie in een pipetflesje. Verwarm het flesje simpelweg in warm water en druppel met het pipetje 1 druppel in ieder neusgat, even snuiven en klaar.
• Marmapunt – Diezelfde olie kun je ook midden boven op het hoofd druppelen. Daar zit een zogenaamd ‘marmapunt’ dat helpt om rustig te worden.

Voeding

Liever wél:

• Volkoren, glutenvrije granen zoals quinoa, gierst, rijst, boekweit etc.
• Veel verse, biologische groenten en fruit
• Voldoende (gefilterd) water – cruciaal voor het brein
• Homemade maaltijden
• Peulvruchten
• Abrikozen
• Broccoli
• Koud water vis en vette vis
• Zeewier

Liever niet:

• Bespoten groenten en fruit – verschillende onderzoeken laten zien dat pesticiden van invloed zijn op de ontwikkeling of verergering van ADHD, eet biologisch waar mogelijk.
• Vermijd toevoegingen, E-nummers, geur,- kleur,- en smaakstoffen. Veel kinderen met ADHD zijn hier super gevoelig voor!
• Geef je kind liever geen frisdrank zoals Cola, Sinas etc.
• Verminder geraffineerde suiker – dit heeft van zichzelf al een stuiterbal effect. Niet nodig én niet gezond voor je kind. Geef liever dadels, abrikozen, rozijnen als je ze iets zoets wilt geven. En gebruik palmsuiker, ahornsiroop of dadelstroop om mee te bakken.
• Vermijd gluten en zuivel = exorfine vrij dieet

Supplementen

Hieronder een opsomming van supplementen die ingezet kunnen worden bij ADHD. Beginnend met de absolute basis, voor ieder kind eigenlijk belangrijk en eindigend met specifieke ADHD gerelateerde supplementen waar goede resultaten mee geboekt zijn. Het is altijd verstandig om een gespecialiseerde orthomoleculair arts of homeopaat te raadplegen om een voor jouw kind perfect supplementen regime samen te stellen.

• Goede kindermulti – dit dekt de basis
• Visolie/algenolie – super belangrijk om voldoende EPA binnen te krijgen. Ben je vegetarisch dan kun je de algenolie variant kiezen. De beste verhouding voor ADHD is minimaal 2:1 EPA DHA. De verhouding mag ook hoger liggen, maar méér EPA in verhouding tot DHA blijkt het meest effectief te zijn bij ADHD. (*6)
• Glycine – glycine is een aminozuur dat een kalmerend en balancerend effect heeft op het zenuwstelsel. Er worden in sommige gevallen goede resultaten geboekt met een dosering van 300-500 mg, twee keer per dag.
• Bacopa – ook wel Brahmi genoemd. In de Ayurveda is Bacopa één van de meest gebruikte kruiden om ADHD mee te ondersteunen. Het is als het ware een brein tonicum en zorgt ervoor dat het geheugen en de concentratie van kinderen verbeterd wordt. Het beschermt én stimuleert het hersenweefsel. In een Indiase studie waarbij kinderen tussen de 8 en 10 jaar twee maal daags 50 mg Bacopa kregen, kwam naar voren dat het zowel hun korte termijn geheugen als hun capaciteit om te leren en concentreren erg vooruit ging. In combinatie met een holistisch aanpak en een Vata verlagende lifestyle kan Bacopa veel uitkomst bieden!
• Etherische olie – niet om in te nemen, wel om in een diffuser te doen wanneer het kind slaapt. De rustgevende werking is geweldig en werkt ook na het ontwaken nog door! De beste etherische oliën voor kinderen met ADHD:
  • Lavendel
  • Kamille
  • Citroenmelisse
  • Rozemarijn (voor concentratie, tijdens huiswerk bijvoorbeeld)

Bronnen:
(*1 High-dose eicosapentaenoic acid (EPA) improves attention and vigilance in children and adolescents with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and low endogenous EPA levels.Chang, J.P., Su, K., Mondelli, V. et al. Transl Psychiatry 9, 303 (2019)
https://www.nature.com/articles/s41398-019-0633-0
(*2 Raine et al ., 2015
(*3 Konofal E et al., Iron deficiency in children with attention-deficit/hyperactivity disorder, Arch. Adolesc. Med. 2004; 158(12):1113-1115.
(*4 Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2004 Jan;28(1):181-90.
(*5 https://www.mdpi.com/2072-6643/10/3/290
(*6 Hibbeln, J. R., & Gow, R. V. (2014). Omega-3 Fatty Acid and Nutrient Deficits in Adverse Neurodevelopment and Childhood Behaviors. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 23(3), 555–590.
Cursus Ayurveda voor Kinderen – Ayurfreddie
Perfect Health for kids – dr John Douillard